Mở đầu trang 6: Các sự vật và hiện tượng trong thế giới tự nhiên rất đa dạng và phong phú. Chẳng hạn, chúng ta có thể thấy lá cây xấu hổ tự khép lại khi có vật chạm vào, dòng sông đục ngầu phù sa khi mùa lũ đi qua, các đàn chim di cư bay theo đội hình chữ V, …
Từ đó, xuất hiện câu hỏi vì sao, nguyên nhân nào gây ra hiện tượng này. Học tập môn Khoa học . Đàn chim di cư bay theo đội hình chữ tự nhiên giúp chúng ta nhận thức, tìm hiểu thế giới tự nhiên và vận dụng được kiến thức, kĩ năng đã học vào trong cuộc. Để tìm hiểu thế giới tự nhiên ta cần vận dụng phương pháp nào, cần thực kĩ năng gì và cần sử dụng các dụng cụ đo nào?
Lời giải:
Để tìm hiểu về thế giới tự nhiên ta cần vận dụng:
– Phương pháp:
(1) Quan sát và đặt câu hỏi nghiên cứu;
(2) Hình thành giả thuyết;
(3) Lập kế hoạch kiểm tra giả thuyết;
(4) Thực hiện kế hoạch;
(5) Rút ra kết luận.
– Để học tập tốt môn Khoa học tự nhiên, chúng ta cần thực hiện và rèn luyện một số kĩ năng: quan sát, phân loại, liên kết, đo, dự báo, viết báo cáo, thuyết trình.
I. Phương pháp tìm hiểu tự nhiên
Luyện tập 1 trang 7: Em hãy mô tả một hiện tượng trong tự nhiên quan sát được. Từ đó đặt câu hỏi cần tìm hiểu hiện tượng đó.
Lời giải:
Gợi ý:
Tại sao chim lại di cư vào mùa đông?
Tại sao vào lạnh ta không thể quan sát thấy các loài bò sát nhỏ?
Tại sao cá trê lại không có vẩy?
Tại sao người ta lại có thể canh tác thủy canh (Trồng cây trên nước)?
Tại sao lá cây thường có màu xanh, nhưng cũng có những cây có lá không có màu xanh, vậy những cây này quang hợp như thế nào?
Khi ngủ có phải tất cả các cơ quan trong cơ thể đều được nghỉ ngơi?
Luyện tập 2 trang 7: Để trả lời cho câu hỏi trên, giả thuyết của em là gì?
Lời giải:
Giả thuyết: Đất chỉ đóng vai trò làm giá thể giúp cố định cây trên mặt đất.
Luyện tập 3 trang 7: Kế hoạch kiểm tra giả thuyết của em thực hiện những việc nào?
Lời giải:
Lên kế hoạch chứng minh giả thuyết:
– Nghiên cứu tài liệu:
+ Tìm hiểu các bài báo khoa học liên quan
+ Tham khảo phương pháp thủy canh trong nông nghiệp
– Lên kế hoạch thực hiện:
Bước 1: Lập các ô thí nghiệm: Trồng các cây rau cải (10 cây 1 lô thí nghiệm, sức sống các cây ban đầu là như nhau) trong các điều kiện khác nhau.
+ Ô 1: trồng cây trên cát (đất không chứa khoáng chất) và tưới nước cất
+ Ô 2: trồng cây trên cát (đất không chứa khoáng chất) và tưới nước dinh dưỡng (được bổ sung các chất cần thiết)
+ Ô 3: trồng cây trên môi trường thủy sinh (Nước dinh dưỡng)
Bước 2: Tiến hành quan sát sinh trưởng của cây liên tục trong 10 ngày. Tiến hành xem độ xanh tốt và đo chiều cao của cây 3 ngày 1 lần, ghi chép số liệu.
Bước 3: Phân tích số liệu đã thu được và kết luận.
Luyện tập 4 trang 7: Thực hiện kế hoạch của em và rút ra kết quả
Lời giải:
– Kết quả:
+ Ô 1: Cây có hiện tượng héo sau 5 ngày, ngày 10 số cây chết một nửa phần còn lại sinh trưởng yếu.
+ Ô 2: Các cây sinh trưởng tốt bình thường.
+ Ô 3: Các cây sinh trưởng tốt bình thường.
Luyện tập 5 trang 7: Rút ra kết luận nghiên cứu của em
Lời giải:
– Kết luận: Trong tự nhiên đất đóng vai trò là giá thể giúp cố định cây, trong đất canh tác tự nhiên có chứa các chất khoáng, các chất này hòa tan trong nước sau đó được cây hấp thụ, giúp cây sinh trưởng và phát triển.
II. Kĩ năng học tập môn Khoa học tự nhiên
Câu hỏi thảo luận 1 trang 9: Quan sát hình 1.1 và mô tả hiện tượng xảy ra, từ đó đặt ra câu hỏi cần tìm hiểu, khám phá.
Lời giải:
Hiện tượng quan sát được trong hình 1.1 là hiện tượng mưa tự nhiên.
Đặt câu hỏi: Nước trong các đám mây từ đâu mà có? tại sao mây có thể tạo thành mưa?
Câu hỏi thảo luận 2 trang 9: Quan sát Hình 1.2, phân loại động vật có đặc điểm giống nhau rồi xếp chúng vào từng nhóm.
Lời giải:
Câu hỏi thảo luận 3 trang 9: Kĩ năng quan sát và kĩ năng phân loại thường được sử dụng ở bước nào trong phương pháp tìm hiểu tự nhiên?
Lời giải:
Kĩ năng quan sát và kĩ năng phân loại thường được sử dụng ở bước: Quan sát và đặt câu hỏi nghiên cứu.
Câu hỏi thảo luận 4 trang 9: Bảng dưới đây cho biết số liệu thu được khi tiến hành thí nghiệm đếm tế bào trên một diện tích thân cây. Em có thể sử dụng kĩ năng liên kết nào để xử lý số liệu và rút ra kết luận gì?
Lời giải:
Sử dụng kĩ năng liên kết và xử lí số liệu em rút ra kết luận:
Cây sinh trưởng và phát triển nhờ quá trình nhân lên của tế bào (sinh sản tế bào).
Câu hỏi thảo luận 5 trang 9: Kĩ năng liên kết và kĩ năng đo thường được sử dụng bước nào trong phương pháp tìm hiểu tự nhiên?
Lời giải:
Kĩ năng liên kết và kĩ năng đo thường được sử dụng trong phương pháp tìm hiểu tự nhiên ở bước:
– Hình thành giả thuyết;
– Lập kế hoạch kiểm tra giả thuyết;
Câu hỏi thảo luận 6 trang 10: Kĩ năng dự báo thường được sử dụng ở bước nào trong phương pháp tìm hiểu tự nhiên?
Lời giải:
Kĩ năng dự báo thường được sử dụng trong phương pháp tìm hiểu tự nhiên ở bước:
– Hình thành giả tuyết
– Lập kế hoạch kiểm tra giả thuyết
Luyện tập trang 10: Bác sĩ chẩn đoán bệnh thường phải thực hiện các kĩ năng gì? Các kĩ năng đó tương ứng với các kĩ năng nào trong tiến trình tìm hiểu tự nhiên?
Lời giải:
Bác sĩ chẩn đoán bệnh thường phải thực hiện các kĩ năng:
– Quan sát biểu hiện bệnh nhân → Dựa vào các biểu hiện quan sát được đưa ra phán đoán sơ bộ → Tiến hành xét nghiệm kiểm chứng → Dựa vào kết quả thu được đưa ra phác đồ điều trị
Các kĩ năng này tương ứng với các kĩ năng trong tiến trình tìm hiểu tự nhiên như:
– Quan sát, đặt câu hỏi → Phân loại sự vật hiện tượng dự đoán kết quả → Liên kết các dấu hiệu đưa ra kết luận
Vận dụng trang 10: Em đã sử dụng kĩ năng nào trong học tập môn Khoa học tự nhiên để thực hiện các hoạt động sau:
a) Sử dụng cân đồng hồ để xác định khối lượng của hộp bút.
b) Nhìn thấy bầu trời âm u và trên sân trường có vài chú chuồn chuồn bay là là trên mặt đất, có thể trời sắp mưa.
Lời giải:
a) Sử dụng kĩ năng: Quan sát và kĩ thuật đo
b) Sử dụng kĩ năng: Quan sát, liên kết và dự báo
Câu hỏi thảo luận 7 trang 10: Em đã đứng trước lớp hay nhóm bạn để trình bày một vấn đề nào chưa? Em thấy bài thuyết trình của em còn những điểm gì cần khắc phục.
Lời giải:
Em đã từng đứng trước lớp để thuyết trình.
Bài thuyết trình của em cần khắc phục những điểm sau:
– Khả năng diễn đạt vấn đề chưa tốt, còn quên nội dung trong quá trình thuyết trình.
– Em còn chưa tự tin, chưa có sự kết hợp tốt giữa thuyết trình và diễn đạt ngôn ngữ cơ thể.
Vận dụng trang 11: Hãy viết một bài báo cáo về một nghiên cứu của mình khi quan sát sự vật, hiện tượng trong tự nhiên hoặc từ thực tiễn và thuyết trình bài báo cáo đã viết ở trước lớp hoặc trước nhóm bạn trong lớp.
Lời giải:
BÁO CÁO
Nội dung nghiên cứu: Nghiên cứu vai trò của đất đối với thực vật
Họ và tên:
Học sinh lớp: Trường:
1. Câu hỏi nghiên cứu: Tại sao lại có thể canh tác thủy canh (Trồng cây trên nước) mà thực vật vẫn có thể sinh trưởng bình thường?
2. Giả thuyết nghiên cứu (hoặc dự đoán):
Đất chỉ đóng vai trò làm giá thể giúp cố định cây trên mặt đất.
3. Kế hoạch thực hiện:
– Nghiên cứu tài liệu:
+ Tìm hiểu các bài báo khoa học liên quan
+ Tham khảo phương pháp thủy canh trong nông nghiệp
– Lên kế hoạch thực hiện:
Bước 1: Lập các ô thí nghiệm: Trồng các cây rau cải (10 cây 1 lô thí nghiệm, sức sống các cây ban đầu là như nhau) trong các điều kiện khác nhau.
+ Ô 1: trồng cây trên cát (đất không chứa khoáng chất) và tưới nước cất
+ Ô 2: trồng cây trên cát (đất không chứa khoáng chất) và tưới nước dinh dưỡng (được bổ sung các chất cần thiết)
+ Ô 3: trồng cây trên môi trường thủy sinh (Nước dinh dưỡng)
Bước 2: Tiến hành quan sát sinh trưởng của cây liên tục trong 10 ngày. Tiến hành xem độ xanh tốt và đo chiều cao của cây 3 ngày 1 lần, ghi chép số liệu.
Bước 3: Phân tích số liệu đã thu được và kết luận.
4. Kết quả triển khai kế hoạch:
+ Ô 1: Cây có hiện tượng héo sau 5 ngày, ngày 10 số cây chết một nửa phần còn lại sinh trưởng yếu.
+ Ô 2: Các cây sinh trưởng tốt bình thường.
+ Ô 3: Các cây sinh trưởng tốt bình thường.
5. Kết luận: Trong tự nhiên đất đóng vai trò là giá thể giúp cố định cây, trong đất canh tác tự nhiên có chứa các chất khoáng, các chất này hòa tan trong nước sau đó được cây hấp thụ, giúp cây sinh trưởng và phát triển.
III. Một số dụng cụ đo
Câu hỏi thảo luận 8 trang 11: Dao động kí cho phép đọc được những thông tin nào?
Lời giải:
Chức năng của dao động kí là hiển thị đồ thị của tín hiệu điện theo thời gian. Căn cứ vào đó, ta biết được quy luật biến đổi của tín hiệu âm truyền tới theo thời gian.
Câu hỏi thảo luận 9 trang 12: Em hãy lựa chọn các cụ đo phù hợp để đo thời gian cho mỗi hoạt động sau và giải thích chọn đó.
a) Một người đi xe điểm A đến điểm B.
b) Một viên bi sắt động trên máng nghiêng.
Lời giải:
a) Sử dụng đồng hồ bấm giây.
Lí do: quãng đường đủ lớn nên sử dụng đồng hồ bấm giây.
b) Sử dụng đồng hồ đo thời gian hiện số.
Lí do: quãng đường viên bi chuyển động ngắn nên phải sử dụng đồng hồ đo thời gian hiện số.
Vận dụng trang 13: Hệ thống phát hiện người qua cửa ra vào hoạt động dựa trên nguyên tắc nào?
Lời giải:
Dựa theo nguyên tắc Cổng quang điện (hay còn gọi là mắt thần): Một thiết bị cảm biến gồm hai bộ phận phát và thu tia hồng ngoại.
– Khi tia hồng ngoại chiếu đến bộ phận thu bị chặn lại thì cổng quang sẽ phát ra một tín hiệu điều khiển thiết bị được nối với nó.
– Khi nối cổng quang với đồng hồ hiện số, tuỳ theo cách chọn chế độ của đồng hồ mà tín hiệu này sẽ điều khiển đồng hồ bắt đầu đo hoặc dừng đo.
Bài tập (trang 13)
Bài 1 trang 13: Kĩ năng quan sát và kĩ năng dự đoán được thể hiện qua ý nào trong các trường hợp sau?
a) Gió mạnh dần, mây đen kéo đến, có thể trời sắp có mưa.
b) Người câu cá thấy cần câu bị uốn cong và dây cước bị kéo căng, có lẽ một con cá to đã cắn câu.
Lời giải:
a) Kĩ năng quan sát: Gió mạnh dần, mây đen kéo đến.
Kĩ năng liên kết: Gió lớn, mây đen là dấu hiệu cho thấy trời sắp mưa.
Kĩ năng dự báo: Có thể trời sắp có mưa.
b) Kĩ năng quan sát: Cần câu bị uốn cong và dây cước bị kéo căng.
Kĩ năng liên kết: Cần câu bị uốn cong và dây cước bị kéo căng là dấu hiệu cá lớn cắn mồi.
Kĩ năng dự báo: Có lẽ một con cá to đã cắn câu.
Bài 2 trang 13: Cho một cốc nước ấm để trong điều kiện nhiệt độ phòng.
a) Em hãy lựa chọn các dụng cụ, thiết bị phù hợp có trong phòng thí nghiệm để xác định nhiệt độ, khối lượng và thể tích của nước trong cốc.
b) Sau 10 phút, nhiệt độ của nước trong cốc thay đổi thế nào?
c) Em đã sử dụng các kĩ năng nào để giải quyết các vấn đề trên?
Lời giải:
a)
– Sử dụng nhiệt kế để đo nhiệt độ nước.
– Sử dụng cân để đo khối lượng cốc nước.
– Sử dụng cốc đong, ống đong để đo thể tích nước trong cốc.
b) Sau 10 phút cốc nước tỏa nhiệt ra môi trường, nhiệt độ cốc nước giảm dần.
c) Em đã sử dụng các kĩ năng: Quan sát, liên kết, dự báo, đo, để giải quyết các vấn đề trên.