Mở đầu trang 123: Hình bên thể hiện sự trao đổi khí giữa cơ thể người với môi trường. Cơ thể chúng ta lấy khí oxygen và thải khí carbon dioxide qua những hoạt động nào? Các loại khí này vận chuyển qua các cơ quan của hệ hô hấp như thế nào?
Lời giải:
Trao đổi khí là sự trao đổi khí oxygen và khí carbon dioxide giữa cơ thể sinh vật với môi trường ngoài. Ở con người trao đổi khí diễn ra trong quá trình hô hấp thông qua hoạt động hít vào, thở ra.
– Cơ thể chúng ta lấy khí oxygen qua hoạt động hít vào và thải khí carbon dioxide qua hoạt động thở ra.
– Khi hít vào, không khí ở môi trường ngoài đi qua khoang mũi, khí quản, phế quản để vào phổi và đến tận các phế nang trong phổi. Ở các phế nang, oxygen khuếch tán vào máu và được vận chuyển đến để cung cấp cho các tế bào trong cơ thể; carbon dioxide từ máu sẽ khuếch tán vào phế nang và được đưa ra ngoài qua việc thở ra.
I. Trao đổi khí ở sinh vật
Câu hỏi thảo luận 1 trang 123: Quá trình trao đổi khí ở thực vật, động vật diễn ra vào thời gian nào trong ngày?
Lời giải:
Quá trình trao đổi khí ở thực vật, động vật diễn ra vào cả ngày lẫn đêm.
Câu hỏi thảo luận 2 trang 123: Hãy cho biết cơ chế chung của sự trao đổi khí giữa cơ thể với môi trường ngoài.
Lời giải:
Cơ chế chung của sự trao đổi khí giữa cơ thể với môi trường ngoài là cơ chế khuếch tán: các phân tử khí di chuyển từ nơi có nồng độ cao đến nơi có nồng độ thấp.
Câu hỏi thảo luận 3 trang 123: Nêu vai trò của sự trao đổi khí với cơ thể sinh vật.
Lời giải:
Vai trò của sự trao đổi khí với cơ thể sinh vật: Cung cấp nguyên liệu cho các phản ứng hóa sinh xảy ra trong cơ thể sinh vật, đồng thời thải ra các sản phẩm không cần thiết cho sự sinh trưởng và phát triển của sinh vật.
Câu hỏi thảo luận 4 trang 123: Cho biết mối liên quan giữa sự trao đổi khí và hô hấp tế bào
Lời giải:
Trao đổi khí được thực hiện trong quá trình hô hấp tế bào. Trao đổi khí cung cấp O2 cho hô hấp tế bào và thải sản phẩm của hô hấp tế bào là khí CO2 ra ngoài môi trường.
Luyện tập trang 123: Hoàn thành thông tin về sự trao đổi khí ở động vật, thực vật trong bảng sau:
Lời giải:
II. Trao đổi khí ở thực vật
Câu hỏi thảo luận 5 trang 124: Khí khổng thường phân bố ở lớp biểu bì mặt trên hay mặt dưới của lá cây?
Lời giải:
Ở cây một lá mầm, khí khổng phân bố ở cả biểu bì mặt trên và mặt dưới của lá. Ở cây hai lá mầm, khí khổng tập trung chủ yếu ở biểu bì mặt dưới lá.
Câu hỏi thảo luận 6 trang 124: Quan sát Hình 27.1, mô tả cấu tạo của khí khổng phù hợp với chức năng trao đổi khí ở thực vật.
Lời giải:
Mỗi khí khổng có hai tế bào hình hạt đậu áp sát vào nhau. Các tế bào hạt đậu có thành trong dày, thành ngoài mỏng tạo thành một khe hở (lỗ khí) giữa hai tế bào hạt đậu.
Câu hỏi thảo luận 7 trang 124: Dựa vào Hình 27.2, hãy cho biết những chất khí nào có thể di chuyển ra, vào qua các khí khổng.
Lời giải:
Các khí O2, CO2 sẽ di chuyển ra, vào qua các khí khổng, hơi nước (H2O) sẽ di chuyển từ cây ra môi trường qua các khí khổng.
Câu hỏi thảo luận 8 trang 124: Khí khổng có vai trò gì đối với cây?
Lời giải:
Vai trò của khí khổng đối với thực vật:
– Giúp các loại khí khuếch tán vào và ra khỏi lá.
– Thực hiện quá trình thoát hơi nước cho cây.
Câu hỏi thảo luận 9 trang 125: Quan sát Hình 27.3, hãy mô tả sự trao đổi khí diễn ra ở lá cây khi cây quang hợp và hô hấp.
Lời giải:
Khí CO2/ O2 đi từ ngoài môi trường vào vào các khoang chứa khí ở lá thông qua khi khổng, sau đó di chuyển đến các tế bào thịt lá để trao đổi theo cơ chế khuếch tán, đưa khí O2/ CO2 từ các tế bào thịt lá ra khoang chứa khí rồi ra ngoài môi trường qua lỗ khí khổng.
Luyện tập trang 125: Sự trao đổi khí có vai trò gì đối với thực vật và đối với môi trường?
Lời giải:
– Vai trò của trao đổi khí với thực vật: Cung cấp các khí cần thiết và giải phóng các sản phẩm khí của quá trình tổng hợp và phân giải ở thực vật.
– Vai trò của trao đổi khí với môi trường: Đóng vai trò trong sự cân bằng nồng độ khí trong môi trường, cung cấp các khí cần thiết cho hoạt động sống của các sinh vật trên Trái Đất.
Vận dụng trang 125: Vì sao ban đêm không nên để nhiều hoa hoặc cây xanh trong phòng ngủ đóng kín cửa?
Lời giải:
Ban đêm không nên để nhiều hoa hoặc cây xanh trong phòng ngủ đóng kín cửa vì ban đêm cây chỉ diễn ra quá trình hô hấp nên ban đêm cây chỉ thải khí CO2, hấp thụ khí O2 từ môi trường, dẫn đến nồng độ khí CO2 trong phòng tăng lên; nồng độ O2 giảm xuống và gây nên tình trạng khó thở cho con người.
III. Trao đổi khí ở động vật
Câu hỏi thảo luận 10 trang 126: Kể tên các cơ quan thực hiện sự trao đổi khí ở động vật.
Lời giải:
Các cơ quan thực hiện sự trao đổi khí ở động vật:
– Động vật đơn bào và một số động vật đa bào như ruột khoang, giun tròn, giun dẹp,… trao đổi khí qua bề mặt cơ thể.
– Các loài côn trùng trao đổi khí qua hệ thống ống khí.
– Các loài sống dưới nước như cá, tôm, cua, trai, … trao đổi khí qua mang.
– Động vật thuộc lớp Bò sát, Chim, Thú trao đổi khí qua phổi.
Câu hỏi thảo luận 11 trang 126: Quan sát Hình 27.4, hãy cho biết các đại diện: giun đất, ruồi, cá, chó trao đổi khí qua các cơ quan nào.
Lời giải:
Cơ quan trao đổi khí của:
– Giun đất: Qua da
– Ruồi: Qua hệ thống ống khí
– Cá: Qua mang
– Chó: Qua phổi
Câu hỏi thảo luận 12 trang 126: Quan sát Hình 27.5, hãy:
– Nêu tên các cơ quan trong hệ hô hấp ở người.
– Mô tả đường đi của khí Oxygen và carbon dioxide qua các cơ quan hô hấp ở người.
Lời giải:
– Nêu tên các cơ quan trong hệ hô hấp ở người: Khoang mũi, thanh quản, khí quản, phổi trái và phổi phải (gồm các phế quản chứa các tiểu phế quản, tiểu phế quản chưa các phế nang).
– Mô tả đường đi của khí Oxygen và carbon dioxide qua các cơ quan hô hấp ở người.
Khi hít vào, không khí ở môi trường ngoài đi qua khoang mũi, khí quản, phế quản để vào phổi và đến tận các phế nang trong phổi. Ở các phế nang, oxygen khuếch tán vào máu và được vận chuyển đến để cung cấp cho các tế bào trong cơ thể; carbon dioxide từ máu sẽ khuếch tán vào phế nang và được đưa ra ngoài qua việc thở ra.
Câu hỏi thảo luận 13 trang 126: Vi sao khi tập thể dục hoặc vận động mạnh, sự trao đổi khí diễn ra nhanh hơn?
Lời giải:
Khi tập thể dục hoặc vận động mạnh, sự trao đổi khí diễn ra nhanh hơn vì lúc đó cơ thể yêu cầu nhiều O2 hơn cho quá trình hô hấp tế bào tạo năng lượng.
Luyện tập trang 127: Xác định các cơ quan trao đổi khí của các sinh vật trong bảng sau:
Lời giải:
Bài tập (trang 127)
Bài 1 trang 127: Vẽ sơ đồ mô tả đường đi của khí qua khí khổng ở lá cây trong quá trình quang hợp và quá trình hô hấp.
Lời giải:
Sơ đồ mô tả đường đi của khí qua khí khổng ở lá cây trong quá trình quang hợp và quá trình hô hấp.
Bài 2 trang 127: Vào những ngày trời nắng nóng, sự trao đổi khí của cây diễn ra nhanh hay chậm? Vì sao?
Lời giải:
Vào những ngày trời nắng nóng, sự trao đổi khí của cây diễn ra nhanh hơn vì lúc đó, lượng hơi nước cần thoát ra nhiều hơn, làm tăng lượng khí trao đổi qua khi khổng.
Bài 3 trang 127: Vì sao khi bắt cá bỏ lên môi trường trên cạn sau một khoảng thời gian thì cá sẽ chết?
Lời giải:
Khi bắt cá bỏ lên môi trường trên cạn sau một khoảng thời gian thì cá sẽ chết cá lấy O2 từ nước vào cơ thể qua mang, khi lên cạn, cá không lấy được O2 để thực hiện các hoạt động sống trong tế bào và sau một thời gian cá chết do thiếu O2.
Bài 4 trang 127: Em hãy tìm hiểu và thiết kế một khẩu trang sáng tạo từ các vật liệu dễ tìm dùng để lọc khói, bụi.
Lời giải:
Em hãy thiết kế khẩu trang từ một số vật liệu dễ tìm dùng để lọc khói, bụi làm khẩu trang như: vải, giấy ăn, bông,…